Ngày 2 và 5 tháng 8 năm 1964 đã đi vào lịch sử như một trong những chiến thắng quan trọng nhất của Hải quân Nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Trận đánh này không chỉ thể hiện tinh thần chiến đấu quả cảm, kiên cường của các chiến sĩ hải quân mà còn là biểu tượng của khí phách một dân tộc quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo của đất nước.
Trong bối cảnh chiến lược ‘Chiến tranh đặc biệt’ của Mỹ ở miền Nam đang bị đẩy lùi, Mỹ đã chuẩn bị mở rộng chiến tranh ra miền Bắc. Vào tháng 7 năm 1964, Mỹ tăng cường các hoạt động khiêu khích tại vùng biển miền Bắc bằng tàu chiến và máy bay, tiến hành trinh sát và do thám nhằm mục đích tìm kiếm cơ hội can thiệp quân sự trực tiếp.
Nhận thức được tình hình, từ cuối năm 1963, Trung ương Đảng đã có chỉ đạo chiến lược rõ ràng: phải nâng cao cảnh giác và sẵn sàng đối phó với mọi tình huống có thể xảy ra. Bộ Chính trị cũng ra chỉ thị về tăng cường sẵn sàng chiến đấu và đánh trả các hành động khiêu khích của địch. Ngày 6 tháng 7 năm 1964, toàn Quân chủng Hải quân đã chuyển sang trạng thái sẵn sàng chiến đấu cao. Sở chỉ huy tiền phương được thành lập tại sông Gianh và các tàu chiến được điều động đến các khu vực chiến lược để chủ động đối phó với các hành động của địch.
Vào đêm 31 tháng 7 năm 1964, Mỹ cho tàu khu trục Ma-đốc xâm phạm vùng biển Quảng Bình. Bộ Tư lệnh Hải quân quyết định sử dụng 3 tàu phóng lôi để phục kích đánh trả. Mặc dù phải đối mặt với pháo kích và sự bao vây của máy bay địch, các tàu phóng lôi của ta đã quả cảm lao vào đội hình tàu địch và tấn công bằng ngư lôi, đánh dấu một trong những chiến công hiển hách của Hải quân Nhân dân Việt Nam.
Trận đánh ngày 2 tháng 8 năm 1964 đã thành công trong việc đánh đuổi tàu Ma-đốc ra khỏi lãnh hải Việt Nam, ghi dấu chiến thắng đầu tiên của Hải quân Nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Tuy nhiên, Mỹ đã cố tình dựng lên cái gọi là ‘Sự kiện Vịnh Bắc Bộ’ để có cớ leo thang đánh phá miền Bắc, trong đó có chiến dịch ‘Mũi tên xuyên’.
Không dừng lại ở đó, ngày 5 tháng 8 năm 1964, Mỹ huy động hàng chục máy bay tập kích ồ ạt vào các căn cứ và kho tàng của Hải quân ta, với mục tiêu nhằm phá hủy sức mạnh của Hải quân Nhân dân Việt Nam. Tuy nhiên, trong sự kiện này, Hải quân Nhân dân Việt Nam và lực lượng Phòng không đã hiệp đồng chiến đấu chặt chẽ. Kết quả là 8 máy bay địch bị bắn rơi và nhiều phi công Mỹ bị bắt sống, đánh dấu một chiến công vang dội khác.
Chiến thắng ngày 5 tháng 8 không chỉ là đòn trả đũa đích đáng mà còn chứng minh sự chủ động và tinh thần sẵn sàng chiến đấu cao của quân và dân miền Bắc trong sự nghiệp chống Mỹ, bảo vệ Tổ quốc. Bộ đội Hải quân và Phòng không được Đảng, Chính phủ và Quân ủy Trung ương tuyên dương công trạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng gửi lời khen ngợi và ghi nhận chiến công của Hải quân Nhân dân Việt Nam, đánh giá cao tinh thần chiến đấu của quân và dân ta.
Chiến thắng trận đầu của Hải quân Nhân dân Việt Nam đã trở thành một dấu mốc lịch sử quan trọng, không chỉ thể hiện ý chí quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo mà còn là biểu tượng của tinh thần quả cảm, một truyền thống bất diệt của quân và dân Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.