Nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Thái ở Nghệ An vừa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, loại hình nghề thủ công truyền thống. Đây là sự ghi nhận xứng đáng đối với công lao gìn giữ văn hóa của cộng đồng dân tộc Thái.
Nghề dệt thổ cẩm – Nền tảng văn hóa và tinh thần của người Thái
Nghề dệt thổ cẩm từ lâu đã gắn bó mật thiết với đời sống văn hóa-tinh thần của cộng đồng người Thái ở miền Tây Nghệ An. Với khung cửi thô sơ và đôi bàn tay khéo léo, những người phụ nữ Thái tạo ra những tấm vải rực rỡ sắc màu, mang đậm nét hoa văn truyền thống.
Các sản phẩm thổ cẩm được sử dụng trong các dịp lễ cưới, mừng nhà mới, cúng tế tổ tiên và sinh hoạt hằng ngày. Trước ảnh hưởng của sản phẩm công nghiệp, nhu cầu về dệt thổ cẩm giảm sút, nhưng nhờ nỗ lực của nghệ nhân ưu tú Sầm Thị Bích và chính quyền địa phương, nghề dệt thổ cẩm đã được gìn giữ và phát triển.
Sản phẩm thổ cẩm của người dân tộc Thái
Bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm
Điểm đặc biệt của thổ cẩm Hoa Tiến là quy trình thủ công khép kín từ bảo tồn giống tằm bản địa đến nhuộm màu bằng nguyên liệu tự nhiên. Làng nghề đã chế được 52 màu tự nhiên để nhuộm trên nhiều chất liệu khác nhau. Người Thái ở Hoa Tiến còn bảo tồn kỹ thuật dệt ikat, loại kỹ thuật dệt cầu kỳ tạo hoa văn tinh xảo.
Phụ nữ trong bản có thêm thu nhập từ nghề dệt, mỗi tháng từ 2-3 triệu đồng tùy thời gian và sản lượng dệt. Tại xã Môn Sơn, huyện Con Cuông, bản Xiềng cũng là địa phương duy trì tốt nghề dệt thổ cẩm truyền thống. Các sản phẩm đa dạng như khăn quàng, váy áo, túi thêu, tranh treo tường… đều mang hoa văn đặc trưng của người Thái.
Phát triển du lịch cộng đồng dựa trên di sản thổ cẩm
Nghề dệt thổ cẩm truyền thống có tiềm năng lớn trong phát triển du lịch, đặc biệt là du lịch cộng đồng và sinh thái. Việc bảo tồn nghề không chỉ gìn giữ bản sắc văn hóa mà còn tạo sinh kế cho người dân, thu hút du khách đến trải nghiệm và tìm hiểu đời sống văn hóa địa phương.
Nhiều tour du lịch cộng đồng tại Nghệ An đã kết nối các điểm đến như Bảo tàng văn hóa dân tộc, di tích lịch sử với hoạt động trải nghiệm nghề dệt. Du khách có thể xem dệt vải, sử dụng chăn ga thổ cẩm, mặc trang phục dân tộc, tìm hiểu phong tục người Thái tại bản Xiềng (Con Cuông).
Với khát vọng đưa văn hóa quê hương đến gần hơn với cộng đồng, chị Sầm Thị Tình đã kết nối, mở hai cửa hàng giới thiệu sản phẩm thổ cẩm Hoa Tiến tại Hà Nội, đồng thời đẩy mạnh bán hàng qua thương mại điện tử và các hội chợ trong, ngoài nước.
Hiện toàn tỉnh Nghệ An có 15 làng nghề dệt thổ cẩm được công nhận, tập trung chủ yếu ở các huyện miền núi. Để phát triển nghề dệt bền với phát triển du lịch bền vững, các huyện miền núi cần hình thành vùng nguyên liệu, chuỗi liên kết sản xuất-tiêu thụ, xây dựng thương hiệu cho sản phẩm thổ cẩm.