Ở xã biên giới Tuy Đức, tỉnh Lâm Đồng, một mô hình bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người M’Nông đã được triển khai với mục tiêu đánh thức niềm tự hào và biến di sản thành tài sản hướng tới phát triển bền vững. Người M’Nông sở hữu một kho tàng văn hóa phong phú với những phong tục tập quán được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Tuy nhiên, vùng đồng bào dân tộc M’Nông đang đối mặt với nhiều thách thức do tác động của đời sống kinh tế – xã hội, làm thay đổi căn bản đời sống vật chất và đặt ra nguy cơ mai một các giá trị văn hóa truyền thống.

TS. Bùi Thị Hoa, Phó Phân viện trưởng phụ trách Phân viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch miền Nam, đã chỉ ra rằng sự thay đổi phương thức sản xuất, chuyển đổi cây trồng và quá trình hội nhập văn hóa đương đại đã tác động sâu sắc đến đời sống văn hóa của người M’Nông. Để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, việc kiểm kê và số hóa để lưu giữ là rất cần thiết. Cùng với đó, việc thực hiện truyền dạy và kết nối thế hệ sẽ giúp mạch nguồn truyền thống được duy trì và phát triển một cách bền vững hơn.

Mô hình bảo tồn và phát huy văn hóa M’Nông đã được ra mắt vào ngày 28/6 vừa qua. Dự án này nằm trong khuôn khổ dự án 06 ‘Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch’ thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2024 trên địa bàn huyện biên giới Tuy Đức, tỉnh Đắk Nông (cũ), nay là xã Tuy Đức, tỉnh Lâm Đồng.

Dự án đã tổ chức các hoạt động truyền dạy cồng chiêng, múa, ẩm thực truyền thống, dệt thổ cẩm, đan lát và quy trình làm rượu cần tại cộng đồng bon Bu N’Drung. Các buổi tập huấn chuyên sâu với sự tham gia của các chuyên gia về di sản văn hóa các dân tộc, kỹ năng thực hiện bảo tồn và phát triển văn hóa trên địa bàn, đã giúp ‘đánh thức’ khả năng trình diễn nghệ thuật dân gian và phát triển du lịch bằng cách ‘biến di sản thành tài sản’, tạo sinh kế cho cộng đồng một cách bền vững.

Mô hình này đã được bàn giao cho chính quyền xã Tuy Đức mới để tiếp tục vận hành và phát huy, với chương trình kết nối các doanh nghiệp, cơ sở giáo dục địa phương; tạo liên kết gắn với các điểm du lịch – tài nguyên tự nhiên và nhân văn trên địa bàn. Đồng thời, kết nối với các tour-tuyến giới thiệu Nhà văn hóa cộng đồng, không gian trưng bày ‘Hội tụ sắc màu văn hóa truyền thống M’Nông’ và không gian nghệ thuật biểu diễn cồng chiêng, dân ca, dân vũ; cùng trải nghiệm ẩm thực ‘hương vị rừng, hương vị suối’… để trở thành điểm đến hấp dẫn.

Với mong muốn biến di sản thành tài sản, mô hình này không chỉ gắn kết du lịch với phát triển kinh tế, tạo thêm nguồn thu cho địa phương, mà còn nâng cao ý thức của người dân về vốn giá trị truyền thống, bảo tồn các giá trị văn hóa M’Nông, và tăng cường sự kết nối cộng đồng.

Ở tỉnh Đắk Lắk, những câu chuyện về việc hiến đất làm đường và sẵn sàng hy sinh quyền lợi cá nhân vì lợi ích chung của đồng bào Mnông tại xã Liên Sơn, huyện Lắk, đã trở thành nguồn cảm hứng và lan tỏa những hành động đẹp trong cộng đồng. Ông Y Khim The, một cư dân dân tộc Mnông ở buôn Cuôr Tak, xã Liên Sơn, là một trong những người tiên phong trong việc hiến đất để mở đường.

Gia đình ông Y Khim The đã tự nguyện hiến hơn một sào đất canh tác lúa của mình để mở đường, với mong muốn tạo ra một con đường đẹp và thuận tiện cho việc đi lại và vận chuyển nông sản của người dân trong khu vực. Ông chia sẻ rằng trong nhiều năm qua, người dân ở buôn Cuôr Tak đã phải đối mặt với khó khăn khi di chuyển trên con đường đất, đặc biệt là vào mùa mưa và mùa khô. Khi biết rằng gia đình ông có đất nằm trong diện thu hồi để giải phóng mặt bằng, ông đã đồng tình hiến đất để mở đường.

Buôn Cuôr Tak, với hơn 400 hộ dân, chủ yếu là dân tộc Mnông, vẫn còn nhiều khó khăn. Tuy nhiên, khi có chủ trương mở đường, hầu hết bà con đã đồng thuận và ủng hộ. Ông Y Dhăm Sruk, Phó trưởng buôn Cuôr Tak, cho biết rằng người dân ở đây sống dựa vào nông nghiệp, và đất đai là tài sản và tư liệu sản xuất quan trọng. Dự án đường ven hồ Lắk có chiều dài hơn 3,5km, và cả buôn có 22 hộ thuộc diện thu hồi đất. Tuy nhiên, sau khi được tuyên truyền và vận động, hầu hết người dân đã đồng tình và ủng hộ.

Chị H’Bé Kuan, dân tộc Mnông, buôn Bhôk, cũng là một trong những người hiến đất cho dự án. Chị đã tự nguyện nhường khoảng một sào đất trồng lúa, hoa màu và cây lâu năm để làm đường. Chị H’Bé nói rằng mặc dù đất canh tác rất quan trọng với gia đình mình, nhưng để có đường cho người dân cả buôn, cả xã cùng được hưởng lợi, chị sẵn lòng hy sinh một phần đất canh tác vì lợi ích chung.

Dự án đường giao thông ven hồ Lắk được UBND huyện Lắk phê duyệt chủ trương đầu tư tại Quyết định số 1391/QĐ-UBND, ngày 22/4/2024. Công trình này không chỉ thuận lợi cho việc đi lại và sản xuất, mà còn góp phần đẩy nhanh quá trình xây dựng nông thôn mới tại địa phương. Dự án hoàn thành sẽ tạo điều kiện đưa các làng nghề truyền thống của người Mnông ven hồ Lắk trở thành những điểm đến thu hút du khách, như nghề làm gốm thủ công, dệt thổ cẩm, đan lát… Từ đó, tạo động lực phát triển du lịch cộng đồng, chuyển dịch cơ cấu ngành nghề, tạo công ăn việc làm, tăng nguồn thu nhập cho người dân địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế.

Những hành động hiến đất làm đường của người dân buôn Cuôr Tak và các buôn khác tại xã Liên Sơn, huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk, thể hiện sự đồng thuận và ủng hộ của người dân đối với các chủ trương và dự án phát triển địa phương. Qua đó, cũng cho thấy sự gắn kết và sẵn sàng hy sinh vì lợi ích chung của đồng bào Mnông, góp phần xây dựng và phát triển quê hương ngày càng giàu đẹp.